Refleksjonar frå fleire forfattarar frå ulike EJO-team

I 20 år har European Journalism Observatory (EJO) rapportert om aktuell utvikling innan journalistikkforsking og medielandskapa i Europa. Dette gjer det til eitt av dei mest berekraftige prosjekta som er utforma for å auke synlegheita av journalistikkforsking i Europa. I samband med dette jubileet har grunnleggjaren av EJO, Stephan Russ-Mohl, og nokre av redaktørane reflektert over den opphavlege ideen bak prosjektet og korleis nettverket og medielandskapa i partnarlanda har endra seg sidan den gong.

Om EJO

I 2004 grunnla Stephan Russ-Mohl EJO saman med kollegaer frå Università della Svizzera italiana i Lugano; dei første nettstadene dukka opp på tysk, italiensk og engelsk. I dag er EJO eit desentralisert nettverk av anerkjende institutt over heile Europa: frå Erich Brost Institute for International Journalism ved Technical University of Dortmund og City University London, til Karlsuniversitetet i Praha og Universitetet i Wrocław, til Kyiv-Mohyla Academy og Complutense University of Madrid. Plattformen har for tida nettstader på 11 europeiske språk: tysk, engelsk, italiensk, fransk, portugisisk, spansk, latvisk, polsk, tsjekkisk, ukrainsk og ungarsk. I dag skuldar den finansieringa si i stor grad til Essen-baserte Presse-Haus NRZ Foundation. I dei tidlege åra var Corriere del Ticino Foundation, Swiss National Science Foundation og Robert Bosch Foundation også viktige støttespelarar.

Nettverket vart nyleg utvida til å inkludere Høgskulen i Volda i Noreg og Institute for Communication Studies i Nord-Makedonia. Det ukrainske teamet har teke opp att verksemda etter to års påtvunge fråvær grunna den russiske krigen i Ukraina. Kollegaer frå det anerkjende tunisiske Institut de Presse et de Science de l’Information (IPSI) grunnla ei grein av EJO for den arabiskspråklege verda – Observatoire du Journalisme Arabe (AJO), som blir publisert på fransk og arabisk. EJO samarbeider også med eksterne partnarar – inkludert ulike media og Afro Media Network.

EJO-konsortiet har i fellesskap gjennomført fleire komparative studiar om aktuelle tema innan europeisk journalistikk, inkludert:

• Ukraina-konflikten og europeiske medium: ein komparativ studie av aviser i 13 europeiske land (2020)
• Stille migrantar, støyande politikk, delte medium: Dekkinga av flukt og migrasjon i 17 land (2020)

I tillegg til å publisere funna sine, forskar EJO-nettverket på felles komparative studiar, organiserer konferansar og er involvert i journalistikkutdanning ved dei deltakande universiteta.

Johanna Mack snakkar med Stephan Russ-Mohl, grunnleggjar av EJO

Stephan Russ-Mohl er grunnleggjaren av EJO og var professor i journalistikk og medieleiing ved Università della Svizzera italiana i Lugano fram til 2018. Han skreiv for Neue Zürcher Zeitung, Tagesspiegel og bransjepublikasjonar.

Kva var visjonen bak grunnlegginga av EJO i 2004?

Stephan Russ-Mohl: Det var ei tid då vitskapsjournalistikken bløma i tysktalande land, og då mediejournalistikken så smått byrja å bløme. I denne perioden trur eg det var eit realistisk mål å presentere medieforsking, og særleg journalistikkforsking, på ein så journalistisk måte at hovudmålgruppa, nemleg profesjonelle journalistar, men også det breiare publikummet, til ein viss grad kunne sjå kva media- og journalistikkforsking har å tilby og i kva grad ho kan gi innsikt i journalistikk og journalistisk arbeid og mediebransjen.

Målet vårt var å utvide vitskapsjournalistikken til å inkludere kommunikasjons- og medieforsking og ikkje lenger gjere dette åleine, men heller i eit team med andre, særleg unge vitskapsfolk, som då skulle ha ansvar for dei individuelle nettstadene.

Og kvar kom ideen frå å implementere dette prosjektet i ein internasjonal kontekst?

Eg var allereie svært involvert i europeisk journalistikk ved Freie Universität Berlin, der vi hadde etablert ein journalistikkhøgskule og oppretta programmet European Journalism Fellowships. Sidan den gong har fleire stipendiatar, journalistar frå heile Europa og særleg Aust-Europa som allereie har yrkeserfaring, kunne tilbringe eit år i Berlin, vidareutdanne seg, lade batteria og arbeide med eigne forskingsprosjekt. Modellen for dette var dei amerikanske programma som fanst på den tida ved Harvard, Stanford og 34 andre universitet.

Seinare vart eg overført til Università della Svizzerá italiana. Spørsmålet var då, kva kan ein gjere ved eit lite, nygrunnlagt universitet i den sveitsiske provinsen i Lugano? Eit stipendprogram som det i Berlin ville ikkje ha fungert. Du trengde ein storby for det.

Men å observere journalistikk i heile Europa og stole primært på medieforsking verka som det opplagde frå det fleirspråklege Sveits. Og det var slik Journalism Observatory oppstod – i utgangspunktet med tre språkversjonar: tysk, engelsk og italiensk. Vi klarte gradvis å samle inn meir pengar for å opne opp fleire språkversjonar. Dei vidare språkvariantane var, etter mi meining, veldig, veldig viktige: når journalistar engasjerer seg i faglitteratur, gjer dei det på morsmålet sitt.

Eg trur ikkje ein kan føresetje at alle journalistar snakkar engelsk godt nok og har nok tid til å forske og engasjere seg i sitt eige yrke på engelsk og i ein internasjonal kontekst. Så ideen var å presentere den eksisterande journalistikkforskinga på ein journalistisk måte og omsetje ho til dei individuelle europeiske språka. På den tida fanst det ikkje den typen omsetjingsprogramvare som vi kan arbeide med i dag, og så var ideen å ha ein doktorgradsstipendiat med tidlegare journalistisk erfaring i kvart språk.

Nettverket har no vore aktivt i 20 år, delvis med det opphavlege teamet og delvis med nye redaktørar, og det blir framleis finansiert i nokre land. Korleis ser du på utviklinga av EJO i denne perioden?

Eg er berre veldig glad for at EJO framleis eksisterer. Eg er også litt stolt av det, som ein av grunnleggjarane.

Sjølvsagt må eit slikt prosjekt også tilpasse seg dei heilt endra rammevilkåra. Då vi starta, som eg sa, var det ein gullalder for vitskapsjournalistikken, den tidlege gullalderen for mediejournalistikken. Det vart så veldig raskt nedskalert igjen fordi mediegigantane, sjølv om dei gjerne heng ut alle andre, var veldig motvillige til å vere gjenstand for rapportering sjølve. Eg trur det var hovudgrunnen til at mediejournalistikken ikkje verkeleg fungerte.

Kva som så utvikla seg gjennom sosiale nettverk og korleis journalistikken til slutt leid under triumfen til Facebook og Google og kollapsen i annonseinntektene – ingenting av dette kunne ha vore føresett i byrjinga av tusenåret. Så mange ting har rett og slett endra seg, og ein må tilpasse seg dei viss ein vil overleve, og eg trur vi klarte det ganske bra.

EJO-teama møttest også jamleg personleg på årlege møte.

EJO har også vore vitne til og observert 20 år med endring i medielandskapet. Kva høgdepunkt eller aspekt ved denne endringa er særleg viktige?

Det viktigaste er nok at finansieringsgrunnlaget har forverra seg fullstendig. I journalistikken generelt, og sjølvsagt gjeld dette særleg for vitskaps- og mediejournalistikk. I journalistikken rår trua på at politisk journalistikk er det viktigaste av alt og sportsjournalistikk er det nest viktigaste, og alt anna har ein tendens til å falle bort, sjølv om prioriteringane til lesarar og mediebrukarar truleg kunne vore ganske annleis. Og viss ein berre tenkjer eit augneblikk over kor sterkt vitskapen formar kvardagen vår, akkurat som media, så ville det vere opplagt å seie at vitskap er minst like viktig som politisk rapportering. Og sikkert viktigare enn sportsrapportering. Men berre å tenkje på det verkar relativt vanskeleg i journalistikken. Nokre gonger lurer eg på kor tankelaust vi aksepterer det eksisterande systemet, sjølv om det har alvorlege feil.

Kva er desse feila?

Eg prøvde nyleg å redusere det til to stikkord. Det eine er merksemdøkonomien, som sikrar at alle tema som kan brukast til å generere klikk og skremme folk, kjem i forkant, medan mykje anna har ein tendens til å bli ignorert. I ettertid var hovudeksemplet på dette koronarapporteringa.

Det andre stikkordet som også spelar ei svært viktig rolle på den politiske arenaen, er kampen om kulturelt hegemoni, som også har teke former som ikkje er særleg fordelaktige for journalistikken. Denne kampen blir ikkje berre ført mellom dei etablerte partia, det vil seie SPD, Grøne, Venstrepartiet og CDU/CSU og FDP, men finn også stad i redaksjonar, og vi har no altfor mange journalistar i redaksjonar som er aktivistar. Dei trur dei veit korleis ting skal gå, i staden for å akseptere borgarar som sjølvstendige tenkjarar og rett og slett ha som mål å gi dei den nødvendige informasjonen og nyheitene, og å gjere det så upartisk som mogleg og på ein slik måte at folk kan danne seg eigne meiningar.

Etter mi meining har mainstream journalistikk i Tyskland blitt mykje meir einsidig. Dette er ikkje gunstig for demokratiet, og det har ført til at populistiske parti som AfD og alliansen Sahra Wagenknecht har fått mykje popularitet, fordi mange folk no føler at mainstream media og særleg offentleg kringkasting dessverre gir dei noko einsidig informasjon.

Feide de kanskje overraskande innsikter frå nettverket, frå samarbeidet, eller utvikla ting seg annleis enn tidlegare tenkt?

I ettertid undervurderte eg også kor ulike kulturane er i dei enkelte landa, både når det gjeld journalistikk og vitskap. Men kanskje er det også ein av Europas styrker: at det samlar så mange forskjellige ting. Imidlertid opererte dei enkelte nettstadene ofte meir på sitt nasjonale språk i staden for å adoptere innhald frå kvarandre, som var den opphavlege ideen. Dette gjeld ikkje berre for medieforsking, men eg trur at det er eit generelt problem at vi er veldig fokusert på vårt eige nasjonale språk i journalistikken. Og viss noko anna skjer, så er det i det angelsaksiske språkområdet, der du på ein eller annan måte har litt tilgang, og du plukkar opp eit lite stykke informasjon, og kanskje les du også Economist viss du er ein veldig utdanna, veldig nysgjerrig journalist. Men å lese ei fransk avis eller ei italiensk avis, eller å jamleg overvake ein spansk nettstad? Det er veldig, veldig sjeldan.

Refleksjonar av EJO Polen

Michał Kuś redigerer den polske EJO-sida, basert ved Universitetet i Wrocław, saman med Adam Szynol.

20-årsjubileet til EJO er absolutt ei ideell moglegheit til å vurdere både utviklinga av nettverket vårt og utviklinga av media verda over frå eit nasjonalt, polsk perspektiv. Dei polske media står ikkje berre overfor utfordringane med mediedigitalisering og utviklinga av nettmedium, men har også blitt ein plattform og, i nokre tilfelle, aktørar i prosessar knytte til den stadig djupare samfunns-politiske polariseringa av landet med alle dens (hovudsakleg ugunstige) manifestasjonar.

Innanfor EJO-konsortiet har vi prøvd å hjelpe kollegaer frå akademia og utlandet til å forstå desse prosessane, både når det gjeld det spesifikke ved den polske saka og når det gjeld å sjå desse fenomena i eit breiare, internasjonalt perspektiv. Etter mi meining er dette eit bevis på relevansen av det felles prosjektet vårt, og situasjonar der vi klarte å nå både store, meiningsdannande medium i dei enkelte landa og dei med internasjonal rekkevidde (og dermed publikummet deira) med bodskapen vår, var ei kjelde til særleg tilfredsstilling for EJO Polen-teamet.

Vi er også veldig glade for at samarbeidet innan EJO ikkje er avgrensa til publisering på nettstadene våre og utveksling av innhald, men også utartar seg til reint vitskapleg samarbeid, dvs. felles prosjekt og publikasjonar i anerkjende forlag og vitskaplege tidsskrift.

Refleksjonar av EJO fransktalande Sveits

Cécile Détraz er redaktør for den franskspråklege EJO-sida, som blir styrt av Annik Dubied.

Sidan 2017 har dei hundrevis av artiklane publiserte av Academy of Journalism and Media ved Universitetet i Neuchâtel gitt eit godt oversyn over mediespørsmål i den franskspråklege verda.

For sju år sidan handla artikkela våre om digitale algoritmar og GAFAS. Slutten på papiravisa Le Matin i 2018 var eit hovudeksempel på vanskane pressa i Sveits står overfor. Dessverre minner denne perioden om det den sveitsiske pressa for tida går gjennom, då bølgjer av oppseiingar og mediekonkentrering held fram.

I 2019 var det ei rekkje observasjonar om forholdet til publikum og om spørsmål om desinformasjon og falske nyheiter, då tilliten til journalistar held fram med å erodere verda over. Men i 2020 vart framveksten av Covid-19-helsekrisa følgt av ei bølgje av feilinformasjon som minna oss om kor viktig kvalitetsjournalistikk er.

Åra 2019 til 2021 var generelt svært fruktbare for innovative initiativ i sveitsiske og franskspråklege medium. Nyheitsbrev tek over redaksjonar, det nye nettmediet heidi.news blir utvikla, journalistar investerer i Twitch for å nå nye publikum, og podkastar, som har vore populære i andre land ei tid, blir stadig vanlegare i fransktalande Sveits.

Temaet automatisert journalistikk dukka først opp på nettstaden vår i 2021 og vart eit av hovudtema tre år seinare. Ved sida av desse bekymringane braut krigen i Ukraina ut i 2022, noko som fekk EJO-nettverket til å stille spørsmål ved praksisen med krigsjournalistikk.

I 20 år har EJO kasta lys over og analysert utfordringane i journalistikken i dag. Sjølv om nokre av observasjonane ikkje er oppmuntrande, har nettverket alltid strevd med å framheve moglege løysingar ved å bringe forskarar og fagfolk saman for å reflektere over dei.

«Regards d’experts»: grundige videointervju for å betre forstå endringar i den samtidige journalistikken

I 2018 byrja den franskspråklege EJO å eksperimentere med videointervju med ekspertar innan journalistikk. Det første intervjuet vart utført i New York med den amerikanske journalisten Ted Conover. Han snakkar om praksisen sin, immersiv rapportering, dei etiske dilemmaa han møter, og innverknaden av historieforteljing på det journalistiske landskapet. Han snakkar også om behovet for at journalistar er meir gjennomsiktige om metodane sine.

Gjennom åra har eit dusin forskarar og journalistar delteke i prosjektet og gitt eit oversyn over utfordringane journalistikken i dag står overfor, men også – og framfor alt – av initiativa som allereie finst i visse medium for å møte dei. Dette gjeld særleg for intervjuserien vår om kunstig intelligens, der tre leiarar for store franske nyheitsredaksjonar – Le Monde, Agence France-Presse og franceinfo – fortel oss korleis dei integrerer desse verktøya i det daglege arbeidet sitt og kva etiske og profesjonelle problem som oppstår i prosessen.